Choć widocznego na zdjęciu ptaka nazywamy dzięciołem średnim, w istocie wcale nie jest wiele mniejszy od dzięcioła dużego. Ma około 22 cm długości, biało-czarne upierzenie i rozpiętość skrzydeł dochodzącą do 40 cm. Brzuch oraz boki głowy są białe, skrzydła czarno-białe pstrokate i grzbiet czarny z dwiema białymi plamami. Podbrzusze przechodzi w delikatnie rdzawy kolor, a charakterystyczny czarny wąs na głowie nie dochodzi do nasady dzioba. Cechą charakterystyczną jest także czerwona czapeczka na wierzchu głowy, znacznie bardziej rozległa niż u dzięcioła dużego. Niemal identyczne upierzenie występuje u samicy, z tą różnicą, że czerwień na głowie ma mniej intensywny kolor.

Sterówki dzięcioła są sztywne i ostro zakończone. Dzięki temu przy wspinaczce ogon stanowi oparcie i amortyzuje uderzenia dziobem. Dziób dzięcioła średniego jest jednak nieco słabszy niż u dzięcioła dużego, dlatego na poszukiwania pokarmu wybiera raczej słabsze, martwe już drewno. Jest też bardziej płochliwy od większego kuzyna, dlatego w poszukiwaniach musimy zachować ostrożność i wypatrywać go wysoko w koronach drzew.

Dzięcioł średni żywi się owadami, które ściąga bezpośrednio z liści, lub z pod kory spróchniałych drzew. Zimą, chętnie sięga po nasiona drzew iglastych.

Dzięcioł średni wyprowadza jeden lęg w ciągu roku. Jaja składane są na przełomie kwietnia i maja. W dziuplach zakładanych w zmurszałym drzewie, na świat przychodzi zwykle od 5 do 6 pisklaków. Karmione są przez obydwoje rodziców, a gniazdo opuszczają już po trzech tygodniach od wyklucia.