Nie bójcie się ciem!

Motyle nocne, powszechnie określane mianem ciem, u wielu z nas powodują strach, a nierzadko wręcz obrzydzenie Jednak przy bliższym poznaniu potrafią urzekać swym pięknem, fascynują wielością kolorów, budową ciała i zaskakują zwyczajami. Nawet przed światem nauki kryją jeszcze wiele niewyjaśnionych dotąd tajemnic.

W pułapce światła

Różnorodność gatunkowa tej grupy nie została w pełni opisana, zwłaszcza motyli o niewielkich rozmiarach. Specjaliści zajmujący się wąskimi grupami, każdego roku dostarczają dane na temat nowo odkrytych gatunków. Nie jest też do końca wyjaśniona przyczyna uporczywego lotu do światła. Jedna z hipotez mówi, że ćmy wpadają w pułapkę świetlną, w której oślepione i zdezorientowane nie potrafią się już wydostać. Całkiem niedawno okazało się, że to właśnie motyl nocny barciak większy, pospolity owad, wyrządzający poważne szkody w pasiekach pszczelarzy, jest najlepiej słyszącym zwierzęciem na świecie. Pomyśleć, że jeszcze nieco ponad 100 lat temu motyle uważane były za głuche.

Tajemnica w czułkach

Ćmy stanowią około 85 procent wszystkich motyli. Zostały wyróżnione sztucznie, na podstawie morfologicznej budowy czułek innych niż zakończone buławką, które posiadają motyle dzienne. Ich czułki cechuje większa różnorodność, mogą być m.in. nitkowate, grzebykowate i pierzaste. Najmniejsze ćmy osiągają zaledwie 2 mm rozpiętości skrzydeł, największe zaś dorównują niektórym ptakom mierząc nawet 300 mm (w Polsce nie występują).

Dzielni lotnicy

Do najlepszych lotników należą zawisaki. Osiągają one prędkość do 60 km/h, potrafią ponadto zawisać w locie jak kolibry i mogą długą ssawką pobierać nektar ukryty w głębokich kielichach kwiatów.

Zawisak Borowiec

Najstarsze ewolucyjnie ćmy mają gryzący aparat gębowy, a odżywiają się pyłkiem. Duża grupa motyli nocnych w ogóle nie pobiera pokarmu, lecz żyją tylko kilka dni. Większość jest ubarwiona niezbyt jaskrawie, w ten sposób zmniejsza ryzyko pożarcia przez drapieżniki, a niektóre posiadają narządy tympanalne, dzięki którym odbierają fale dźwiękowe wysyłane przez nietoperze. Dzięki temu, w ucieczce przed agresorem, mogą w porę zmienić lot, pikując raptownie w dół.

W przebraniu osy

Nie wszystkie ćmy latają. Samice groźnego szkodnika drzewostanów liściastych - piędzika przedzimka wdrapują się po pniu drzewa, aby tam przystąpić do rujki. Nie wszystkie też latają w nocy. Jaskrawo-czerwono-czarne kraśniki bardzo często są spotkane w słoneczne dni. Nie muszą się wcale ukrywać gdyż są trujące. Przezierniki także latają za dnia, zaś ubarwieniem i kształtem przypominają osy, chroniąc się w ten sposób przed ewentualnym zjedzeniem.

Wśród ciem istotną rolę spełniają feromony. Produkują je zarówno samce jak i samice. Samce wydzielając je, stymulują aktywność płciową samicy. Samice zaś wabią dzięki nim z dużej odległości partnera. Zasięg takiego działania u pawic dochodzi nawet do kilku kilometrów. Posiadają one czułki pierzaste, które lepiej wychwytują feromony.

Miłośnicy nektaru i nocni krwiopijcy

Długość życia motyli jest najkrótsza u gatunków nie pobierających pokarmu. Najdłużej żyją sówki -nawet do 9 miesięcy. Spowodowane jest to wydłużonym okresem rozwoju narządów płciowych. Większość żywi się nektarem, sokiem roślin, chodź zdarzają się też krwiopijcy.

Ćmy bardzo dodrze się rozmnażają. Niektóre z przedstawicieli rodziny krótkowąsów mogą składać nawet do 10000 jaj.

Motyle nocne spotkamy w tych samych środowiskach, gdzie żerują ich gąsienice. Niektóre zajmują też nietypowe środowiska, żyjąc w ulach, gniazdach trzmieli, mrowiskach i gniazdach ptaków. Znane są też gąsienice żyjące w wodzie.

Wśród gąsienic motyli występują groźne szkodniki lasów sosnowych. Wymienić tu można boreczniki, brudnicę mniszkę, barczatkę sosnówkę, zawisak borowiec, poproch cetyniak. W lasach liściastych, szczególnie dębowych, niebezpieczny jest piędzik i zwójka zieloneczka.

Od wieków do produkcji jedwabiu wykorzystuje się jedwabnika morwowego.